|
|
|
|
|
Funkcje nauczyciela dawniej i dziś.
Przez funkcję rozumiemy "czynność, działanie; rola, zadanie; stanowisko, praca, obowiązek (od łac. functio - czynność, od fungi - wykonywać, zarządzać, sprawować urząd)" Wiele informacji na temat funkcji nauczyciela zawartych jest w artykule A. Smołalskiego pt. "Obowiązki nauczycieli w dawnych wiekach". Autor pisze, że od wieków zakresy obowiązków nauczycieli były bardzo szerokie. Wynikały one nie tylko z podstawowych funkcji szkoły. W wiekach średnich szkoły pełniły nie tylko funkcje dydaktyczno-wychowawcze, ale także litur- giczne albo nawet noclegowe. Do tego dochodziły obowiązki nauczyciela wobec plebani: jako kancelarii i jako gospodarstwa rolnego prowadzonego przez proboszcza. Co najmniej do czasów Komisji Edukacji Narodowej szkoła parafialna była traktowana jako instytucja pomocnicza wobec Kościoła, a nauczyciela uważano za niższego funkcjonariusza kościelnego. Podkreślał to nawet strój obowiązujący nauczyciela - długa klerycka suknia, a także jego nazwa, często używana: klecha. Oprócz pracy w szkole do zakresu obowiązków nauczyciela należało usługiwanie do mszy, wspólnie z uczniami, sprzątanie pomieszczeń kościelnych, organizowanie chóru kościelnego, praca w gospodarstwie rolnym proboszcza, pomoc proboszczowi w prowadzeniu ksiąg metrykalnych (notowanie urodzin, chrztów, ślubów, zgonów). W miastach nauczyciele zatrudniali się jako pisarze protokołujący przebieg procesów sądowych, jako kopiści dokumentów itp., jeżeli potrafili wykony wać takie prace. Zakres obowiązków nauczyciela powiększał się, jeżeli pełnił on jednocześnie funkcję kantora, dzwonnika, organisty, zakrystianina, kalikancisty. A do tego dochodził obowiązek wyrobu świec, hostii, zakup wina mszalnego, utrzymywania czystości szat i naczyń liturgicznych, obowiązek dbania o stan sprzętów kościelnych, przygotowywania ministrantów. Nawet jeszcze Komisja Edukacji Narodowej zalecała łączenie funkcji nauczyciela parafialnego z obowiązkami organisty, aby w ten sposób zachęcić proboszczów do prowadzenia szkół i zatrudniania w nich nauczycieli. Czasami nauczyciele pomagali w pracy parafialnym wirtykuszom (skarbnikom parafii) w gromadzeniu składek. Byli też używani w charakterze gońców do przenoszenia korespondencji między plebaniami. Odnotowano, że w archidiakonacie opolskim w XVII wieku w 70% parafii nauczyciele prowadzili proboszczom księgi metrykalne. Na Śląsku niektórzy nauczyciele obsługiwali też zegary kościelne i ratuszowe oraz pełnili obowiązki obserwatorów wieżowych. Za te czynności pobierali czasami osobne wynagrodzenie, które przybierało postać gotówki, ziemiopłodów, bezpłatnego mieszkania nawet piwa. Kiedy szkoły przeszły w gestię państwa a właściwie rządu zakresy obowiązków nauczycielskich ulegały powolnym zmianom, ale przez jakiś czas (XIX wiek) występowały równoległe obowiązki wobec państwa i wobec kościoła. Wiek XIX i XX to okres, kiedy z nauczyciela - sługi kościelnego uczyniono sługę rządowego, czasami nawet bez żenady nazywając go urzędnikiem państwowym. Oczywiście przez pewien czas nadal zalecano nauczycielom, by się zatrudniali poza szkołą, zazwyczaj w charakterze rzemieślników, by się mogli utrzymać, ale już dzielono te zatrudnienia na "ogólne" lub "niegodne" nauczycielskiego "urzędu". Tolerowana np. krawiectwo lub szewstwo, a negowano rzemiosło, kowal stwo lub stolarstwo. Zaborca austriacki np. zalecał nauczycielom, aby się zatrudniali podczas wakacji jako najemni robotnicy rolni i w ten sposób zarabiali na życie. Pod koniec XIX wieku władze galicyjskie zalecały nauczycielom angażowanie się w prace społeczne, byle by tylko nie były one sprzeczne z potrzebami rządu, ale za te prace już im nie płacono, nazywając je "obywatelskimi". W Polsce niepodległej, po 1918 roku uposażenie nauczycieli było już na tyle dostateczne, że nie musieli dorabiać poza szkołą. Zresztą nałożone na nich zakresy obowiązków służbowych w szkole było na tyle absorbującym czas i energię, że nie pozostawiały wiele wolnego czasu. Ponadto żądano od nauczyciela wielu prac tzw. społecznych w lokalnym środowisku społecznym, pod warunkiem, że nie byłyby one sprzeczne z dążeniami rządzących partii oraz kościoła. Ogólnie można powiedzieć, że od wieków żądano od nauczycieli czegoś więcej niż pracy z dziećmi i młodzieżą, ale za te dodatkowe prace rzadko im płacono. Współczesne funkcje nauczycieli uległy zdecydowanym przeobrażeniom. Według Krystyny Duraj - Nowakowej "pełnienie funkcji zawodowych przez nauczyciela zależy bezpośrednio od posiadanych kwalifikacji, ale też w znacznym stopniu od samych uczniów, uwarunkowań społecznych w rozlicznych aspektach i kręgach tego czynnika środowiskowego. Realizacja tych funkcji wymaga od nauczyciela tak wszechstronnej wiedzy i umiejętności oraz pomysłowości jak również krytycznej refleksji nad własną pracą, utrzymywania na optymalnym poziomie motywacji i emocji ciągłej samooceny w celu doskonalenia swych kwalifikacji tzw. prozawodowych postaw nauczyciela. Autorka uważa, że współczesne funkcje nauczyciela nie zostały ani uzgodnione, ani jednakowo określone, ale jednak używa własnej klasyfikacji umiejętności zawodowych nauczycieli klas początko wych, a przecież są przedmiotem badań mojej pracy, wyróżniając następujące grupy: 1. percepcyjne i diagnostyczne - rozumienie i wczucie w stan wewnętrzny ucznia i w jego sytuację; 2. projektowania (planowania) - planowanie pracy dydaktyczno - wychowawczej, opiekuńczej; 3. adaptacyjne - zastosowanie sposobów pracy i rozkładanie materiału z uwzględnieniem zasady indywidualizacji; 4. poznawcze - analiza i interpretacja działalności własnej i innych, samokształcenie, doskonalenie zawodowe, przyswajanie nowości metodologicznych, rzeczowych i metodycznych; 5. organizacyjne - organizowanie indywidualnej i samodzielnej pracy w klasie i w domu, organizowanie pracy pozalekcyjnej; 6. pomocnicze - umiejętności artystyczne; 7. kierownicze - umiejętności inspirowania i sugestii, nowatorstwa i twórczości, wyzwalanie entuzjazmu; 8. komunikacyjne - utrzymywania porozumienia z uczniami, z ich rodzicami, z nauczycielami i zwierzchnikami. Reasumując: K. Duraj - Nowakowa stwierdziła, że "podstawowymi funkcjami nauczyciela są: funkcja kształcąca, wychowawcza i opiekuńcza, środowiskowa i życiowego ukierunkowania uczniów". ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Literatura: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1988, s 183 A. Smołalski, Z przeszłości zawodu nauczyciela; Obowiązki nauczycieli w dawnych wiekach, (W:) Dyrektor Szkoły 5/98, s. 35. K. Duraj - Nowakawa: Integrowanie edukacji wczesnoszkolnej. Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 1998 s.206
|
